Το δουκικό ανάκτορο του Χάνδακα

Η άγνωστη ιστορία των στοιχειωμένων ανακτόρων του Ηρακλείου

 

ΤΟ ΑΝΑΚΤΟΡΙΚΟ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ ΤΟΥ ΕΝΕΤΙΚΟΥ

                                    ΧΑΝΔΑΚΑ

                         --------------------------------

 

Χτίστηκαν στην αρχή της Ενετοκρατίας. Το ανάκτορο του δούκα, απέναντι από τον Άγιο Μάρκο την εκκλησία, δίπλα το ανάκτορου του καπιτάνο, του αρχιναυάρχου και δίπλα του γενικού προβλεπτή. Δεν ήταν το ίδιο πρόσωπο. Ο ένας ήταν αρχηγός του στόλου, αρχιναυαρχος σαν να λέμε ο επικεφαλής του στρατού των Ενετών (πεζικό και ναυτικό) και ο άλλος ο γενικός προβλεπτής ήταν ο επικεφαλής των οικονομικών και των εσωτερικών υποθέσεων της Κρήτης. Και λίγο παρακάτω ήταν η πρώτη Λότζια. Στην σειρά των ανακτόρων, κι όχι απέναντι που είναι σήμερα.

Στη μακέτα του Χάνδακα (που υπάρχει στο ΙΜΚ) σημείωσα ακριβώς τις θέσεις.

Με μωβ ήταν η είσοδος του ανακτόρου. Στο πράσινο είναι το σημερινό νεοκλασικό της οδού Θεοτοκοπούλου.

Με κόκκινο σημειώνω το κτίσμα εντός του αίθριου, που υπολογίζω ότι ήταν ακριβώς το δυτικό παρεκκλήσιο, καθώς η περιγραφή του ανακτόρου από τον Ξανθουδίδη δεν οδηγεί σε καμία άλλη χρήση. Και με μπλε ήταν η κατοικία του στρατηγού Werdmuller, εκεί που είναι σήμερα η κατάληψη στην οδό Θεοτοκοπούλου, το παλιό νοσοκομείο Ευαγγελισμός, όπου τον 20^ο αιώνα στις αρχές ήταν σχολή Καλογρεών. Άρα ο Werdmuller, έμενε δίπλα στα ανάκτορα, και ο χάρτης του που σχεδίασε το 1668, λίγο πριν την παράδοση των Ενετών στους Τούρκους το 1669, είναι ακριβής. Βάσει αυτού του χάρτη έγινε αυτή η μακέτα που βλέπετε.

 

Ο ιστορικός και συγγραφέας Ζαμπέλιος, στο βιβλίο του «Οι κρητικοί γάμοι» αναφέρει πως στο δουκικό ανάκτορο υπήρχε παρεκκλήσιο, όπου αργότερα έγινε κέντρο βασανιστηρίων των κρητικών αγωνιστών της ελευθερίας. Και κάτω από το ανάκτορο υπήρχε φυλακή. Μετά από πολύ έρευνα, συμπεραίνω πως το παρεκκλήσιο αυτό πρέπει να ήταν μέσα στο αίθριο, στην αυλή του ανακτόρου, σε σημείο που βρίσκονται σήμερα τα δύο ξενοδοχεία της οδού Θεοτοκοπούλου και ένα κομμάτι της οδού Γιάννη Χρονάκη.

Εκεί μαρτύρησε ο Λέων Καλλέργης και πολλοί ακόμα αγωνιστές.

Το 1669 η πόλη παραδόθηκε από τους Ενετούς στους Τούρκους μετά από 24 χρόνια πολιορκίας.  Όταν ο κατακτητής του Χάνδακα ο μεγάλος βεζίρης Κιοπρουλής, κατέλαβε την πόλη, έμεινε αρχικά στο δουκικό ανάκτορο, κι όπως από κάτω στο υπόγειο υπήρχε η φυλακή που έριχναν τους βασανισμένους, επί ενετοκρατίας, τονε πλακώσαν τα «φαντάσματα» και τρόμαζε. Είναι ο δευτερτάρ Αχμέτ πασάς που αναφέρει ο Ξανθουδίδης. Του το δωρίσαν το ανάκτορο όταν κατέλαβαν την πόλη. Κι ένα χρόνο μετά το 1670, κατέγραψε ο ίδιος την περιγραφή του παλατιού. Και σώζεται αυτή η περιγραφή. Εδώ να πω ότι φαντάσματα δεν υπάρχουν, απλά εφαρμοζόταν η θεωρία της σχετικότητας ( βλέπε: https://www.openbook.gr/odos-theotokopoyloy/) αλλά οι Τούρκοι δεν το ξέραν και τρόμαζαν. Θα βλαστήμαγε την ώρα και τη στιγμή που το δωρίσανε.  Και έτσι ύστερα μετακόμισε στο διπλανό ανάκτορο του καπιτάνο (του αρχιναυάρχου). Και για να ξεφύγει από την σειρά, την μεριά εκείνη την στοιχειωμένη, πήγε προς τα κάτω σε εκείνο το ανάκτορο, και έμεινε στα δωμάτια που έβλεπαν προς τη θάλασσα, και ήταν προς τα κάτω, στην οδό Θεοτοκοπούλου. Αμ δε. Την πάτησε και εκεί. Διότι εκεί πέρα, απέναντί του, ήταν το αίθριο του δουκικού ανακτόρου, με το παρεκκλήσιο μέσα (μπρρρ…..ανατριχήλααα). Ένας δρόμος, η οδός Θεοτοκοπούλου τους χώριζε. Μα που να το ξέρουν οι Τούρκοι ότι εκεί στον μεσαίωνα υπήρχε κέντρο βασανιστηρίων. Είχαν βλέπετε τελειώσει οι επαναστάσεις των Κρητικών στον 16^ο αιώνα και είχε ξεχαστεί το πράγμα. Τώρα θα μου πείτε οι Ενετοί δούκες δεν έβλεπαν τα «φαντάσματα»; Μπορεί ναι μπορεί και όχι. Αλλά τον Κιοπρουλή τον κυνηγήσανε ξανά και στου καπιτάνο το ανάκτορο απέναντι. Ίσως γιατί εκείνες οι ψυχές των βασανισμένων είχαν μαρτυρήσει για την λευτεριά της Κρήτης. Και ήρθε τώρα ο Τούρκος να συνεχίσει μετά τους Ενετούς να στερεί εκείνη τη λευτεριά. Γιατί και στο νεοκλασικό κτίριο της οδού Θεοτοκοπούλου η σημερινή ένοικος βλέπει κατά διαστήματα σκιές και ακούει ήχους. Και σ. αυτήν τη θέση και ίσως λίγο πιο κάτω ήταν που μετακόμισε ο Κιοπρουλής.

Τα παίζει λοιπόν ο Κιοπρουλής. Σου λέει δεν είναι ζωή αυτή. Φαντάσματα εκεί κι εδώ.  Την κάνει για την Πολωνία, να κατακτήσει κι αυτούς. Και τελικά πέθανε λίγο μετά από εκείνο τον πόλεμο, εξαιτίας  του αλκοόλ, στην Κωνσταντινούπολη. Το 1676.

Αναφέρεται λοιπόν ότι χρόνια μετά, οι Τούρκοι πιάνουν ένα ενετικό κτίσμα του 1510, πολύ πιο πέρα από τα στοιχειωμένα ανάκτορα (αυτό το κτίριο που σήμερα είναι το ξενοδοχείο Veneziano) και του προσέθεσαν έναν όροφο. Και από το 1730 το έκαναν κατοικία του Τούρκου επικεφαλής διοικητή, του Τούρκου Αγά και την έκαναν για καλά από τα στοιχειωμένα ανάκτορα. Και μέναν εκεί. Για να έχουν ήσυχες νύχτες. Και μέρες. Και πιάσαν και γκρεμίσανε το ανάκτορο του Καπιτάνο τότε, να φύγει το κακό. Το δουκικό όμως το άφησαν άθικτο. Και επειδή εκεί, κατά την οδό Θεοτοκοπούλου θα έμαθαν μετά για το παρεκκλήσιο και για τον χορό «φαντασμάτων», το έχτισαν ξανά το κτίριο όπου ήταν παλιά το ανάκτορο του καπιτάνο, αλλά πολύ μικρότερο. Να πιάνει ίσα ίσα το όριο από επάνω την πλατεία Καλλεργών σήμερα,  μέχρι την Κορωναίου. Εκεί όπου είναι το πάρκο Θεοτοκοπούλου σήμερα. Ένα τμήμα του πάρκου ήταν τότε το 1730 ακόμα τμήμα του δουκικού ανακτόρου προς τα αριστερά κατεβαίνοντας και απέναντι στη μέση του πάρκου έχτισαν το νέο κτίριο. Και το έκαναν κυβερνητικό κτίριο, διοικητήριο. Τώρα τι χρήση έκαναν το δουκικό; Ξέρουμε ότι από κάτω έγιναν τα πρώτα μαγαζιά. Μέσα επάνω ποιος έμενε, δεν το βρήκα πουθενά. Ίσως κατώτεροι αξιωματούχοι Τούρκοι. Και τελικά το εγκαταλείπουν το δουκικό το 1810. Και γίνεται ο σεισμός του 1856, και από την κακή ενέργεια λόγω των παλιών βασανιστηρίων, αλλά και των εκτελέσεων των αγωνιστών που γινόταν στο ρολόι, απέναντι από την Βικελαία βιβλιοθήκη, μπροστά στην πύλη Voltone, γίνονται ενέργεια τα ανάκτορα όλα και το διοικητήριο το νέο, την στιγμή του σεισμού και πέφτουν. Πως έγιναν ενέργεια τα θεμέλια της πολυκατοικίας της Πλατείας Ιπποδρομίου στον σεισμό της Θεσσαλονίκης το 1978 και γκρεμίστηκε αυτή; Μια από τα ίδια και εδώ. Παρόμοια αιτία. ( βλέπε παράρτημα 2 στο  https://www.openbook.gr/mazi-sti-zoi-mazi-kai-sto-thanato/). Κι όταν συμπυκνώθηκαν ξανά τα ανάκτορα ήταν γκρεμισμένες πέτρες. Το δουκικό δεν το ξαναχτίσαν. Μόνο τα μαγαζιά που υπήρχαν ξαναέφτιαξαν και από πάνω στο όροφο έγιναν μικρά σπιτάκια. Απομεινάρια τους βλέπουμε και σήμερα. Ένα κομμάτι που υπήρχε εκεί πάνω, από το παλιό δουκικό ανάκτορο και άντεξε στον σεισμό του 1856, έπεσε την άνοιξη του 2017.

Αυτό ήταν που έπεσε το 2017 (πηγή: Άγνωστες γωνιές στο Δήμο Ηρακλείου Κρήτης στο facebook).

Αυτή είναι μια φωτογραφία (από την ίδια πηγή) του 1992, από ότι είχε απομείνει από το αίθριο του δουκικού ανακτόρου. Κι ένα μπουρί σόμπας από την οθωμανική εποχή.

Αυτό πια κι αν υπάρχει, δεν είναι ορατό στο κοινό. Τι απέμεινε από την πτώση του 1856 εκτός από αυτό το τμήμα του αίθριου;

Κάτι καμάρες του δυτικού τμήματος του ανακτόρου, στην ιδιωτική αυλή της οδού Καντανολέων 1, αλλά δεν είναι επισκέψιμα για το κοινό. Και η είσοδος του ανακτόρου μέσα σε κατάστημα και η σοφίτα από επάνω. Αυτό το κατάστημα ήταν πιο παλιά υγιειονομικού ενδιαφέροντος, καφέδες, σάντουιτς, και τα παρόμοια από ότι φαίνεται στις παλιές φωτογραφίες.

Να πως φαινόταν η είσοδος του ανακτόρου.

Και να πως ήταν από πάνω η σοφίτα. Στο βιβλίο μου με τίτλο «Οδός Θεοτοκοπούλου», που σας έδωσα την ηλεκτρονική του διεύθυνση παραπάνω (e-book) θα δείτε το σημερινό κατάστημα, που όλα τα αρχαία έχουν αναδειχτεί πολύ πιο καλά και πως ανακαινίστηκε και αυτό το άνω τμήμα και πως φαίνονται σήμερα.

Το διοικητήριο λοιπόν δίπλα στο δουκικό γκρεμισμένο πια ανάκτορο, που έπεσε κι αυτό το 1856, έπιασαν οι Τούρκοι και το ξανάχτισαν. Το νέο αυτό οίκημα λεγόταν Πασά Καπουσί, η πόρτα του Πασά και ήταν  τριώροφο με  ανοιχτή καμάρα από κάτω. Και στεγάστηκε εκεί το τουρκικό διοικητήριο ξανά μετά το σεισμό. Αυτό λοιπόν το πασά καπουσί, το διοικητήριο, έγινε η πρώτη Νομαρχία του Ηρακλείου, όταν πια η Κρήτη ήταν ξανά ελληνική, μετά την τουρκική κατάκτηση. Και εκεί στεγάστηκε μέχρι τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και η Βικελαία δημοτική βιβλιοθήκη. Μα ήταν υγρά τα δωμάτια και η υγρασία πείραζε τα βιβλία. Σ. αυτό το συγκρότημα που στεγαζόταν η Νομαρχία, ήταν και οι λεγόμενες κάτω φυλακές, που φυλάκιζαν τους πατριώτες οι Γερμανοί επί κατοχής.

Και στις αρχές της δεκαετίας του 1950, αποφάσισαν οι υπεύθυνοι να γκρεμίσουν την παλιά νομαρχία, και δημιούργησαν έτσι το πάρκο που βλέπουμε σήμερα.

Η νομαρχία στεγάστηκε στην αρχή των παλιών στρατώνων και το μόνο απομεινάρι του παλιού ανακτόρου του καπιτάνο είναι το σημερινό νεοκλασικό κτίριο στην οδό Θεοτοκοπούλου, που θα δείτε σε επόμενο άρθρο μου και θα διαβάσετε την ιστορία του. Αυτό έπαψε από τις αρχές του 18^ου αιώνα, μετά το 1730 να αποτελεί τμήμα ανακτορικό. Αφού το γκρέμισαν το ανάκτορο και το διοικητήριο που έχτισαν ήταν μικρότερο. Και κάποια στιγμή κάποιος αποφάσισε να φτιάξει σε εκείνη την γωνιά ένα σπίτι. Και υπάρχει σήμερα αυτό….

Αναμένετε για τη συνέχεια…….

 

Η βιβλιογραφία για το παρόν άρθρο είναι κοινή με εκείνη του άρθρου που θα ακολουθήσει.

Προστίθεται μόνο το:

Βιογραφία του Κιοπρουλή, https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%B9%CE%BF%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%85%CE%BB%CE%BF%CF%8D_%CE%A6%CE%B1%CE%B6%CE%AF%CE%BB_%CE%91%CF%87%CE%BC%CE%AD%CF%84_%CF%80%CE%B1%CF%83%CE%AC%CF%82

Και

Σπυρίδωνος Ζαμπελίου

Οι κρητικοί γάμοι (ιστορικό μυθιστόρημα)

https://anemi.lib.uoc.gr/php/pdf_pager.php?rec=/metadata/c/e/4/metadata-450-0000021.tkl&do=200978.pdf&lang=el&pageno=1&pagestart=1&width=409&height=675&maxpage=580

(ολόκληρο το βιβλίο στην ιστοσελίδα https://anemi.lib.uoc.gr/metadata/c/e/4/metadata-450-0000021.tkl?dtab=m&search_type=simple&search_help=&display_mode=overview&wf_step=init&show_hidden=0&number=10&keep_number=&cclterm1=&cclterm2=&cclterm3=&cclterm4=&cclterm5=&cclterm6=&cclterm7=&cclterm8=&cclfield1=&cclfield2=&cclfield3=&cclfield4=&cclfield5=&cclfield6=&cclfield7=&cclfield8=&cclop1=&cclop2=&cclop3=&cclop4=&cclop5=&cclop6=&cclop7=&isp=&search_coll%5Bmetadata%5D=1&&stored_cclquery=&skin=&rss=0&lang=el&ioffset=1&offset=1)

Η περιγραφή του δυτικού παρεκκλησίου με το όνομα αίθουσα della Signoria, και η μετατροπή του σε κέντρο βασανιστηρίου από τους Ενετούς, υπάρχει στις σελίδες 11-18 του βιβλίου αυτού.

 

Στέφανου Ξανθουδίδη, ΧΑΝΔΑΞ-ΗΡΑΚΛΕΙΟΝ, ιστορικά σημειώματα, Ηράκλειον 1964

 

 

Συγγραφή άρθρου:

Βαλμά Σπ. Βενετία, Ηράκλειο Κρήτης, Αύγουστος 2020.